Advies bestemd voor:

Datum:

Diëtist:

Voor, tijdens of na de behandeling van kanker kunt u problemen hebben met eten en drinken. Een goede voeding, een stabiel lichaamsgewicht en beweging zijn belangrijk om uw lichaam in een goede conditie te houden. In deze folder geven wij u adviezen en tips.

U doorstaat de behandelingen beter als u een goede conditie heeft. De kans op complicaties en bijwerkingen van de behandelingen is kleiner en het herstel kan vlotter gaan. Het is belangrijk dat uw conditie goed op peil blijft of verbeterd, u bent fitter met meer spiermassa en een betere conditie. Als u beweegt worden uw spieren geprikkeld om op te bouwen. Voor een gezonde spieropbouw zijn beweging en voeding belangrijk. Voeding en beweging kunnen niet zonder elkaar. De voeding levert bouwstoffen voor spiergroei.

Meer informatie vindt u op: Is het verstandig om te sporten bij de behandeling van kanker? - Wereld Kanker Onderzoek Fonds (wkof.nl)

Het is verstandig om met een oncologisch fysiotherapeut te overleggen welke vorm van sport en beweging in uw situatie het meest effectief is. Het vinden van een oncologisch fysiotherapeut kan via: www.verwijsgidskanker.nl, www.digih.nl en/of via www.defysiotherapeut.com.

Volgens de beweegrichtlijnen moeten volwassenen wekelijks ten minste 2½ uur matig intensief bewegen. Ook worden spier- en botversterkende activiteiten aanbevolen (krachttraining en belasting met het eigen lichaamsgewicht), het advies is twee keer per week 30 minuten krachttraining.

Bij matig intensief bewegen gaat uw hartslag omhoog. Uw ademhaling versnelt een beetje. U krijgt het wat warmer, maar u kan nog steeds een gesprek voeren. Voorbeelden zijn stevig doorwandelen, rustig fietsen of stofzuigen.

Voor patiënten die behandeld worden of behandeld zijn voor kanker, is het gunstig om te proberen te voldoen aan de beweegrichtlijn voor zover uw medische situatie dit toelaat.

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat met bijvoorbeeld 2 keer per week 30 minuten krachttraining vermoeidheid op korte en lange termijn afneemt. Ook de kans op botontkalking neemt hierdoor af. Beweging helpt bij het herstel van de medische behandelingen. Het draagt ertoe bij dat u uw dagelijkse activiteiten en werkzaamheden sneller kunt oppakken. Daarnaast heeft beweging een positieve invloed op de lichaamssamenstelling (vooral de spiermassa) en/of het lichaamsgewicht.

Wanneer u niet meer kunt genezen, levert bewegen (zelfstandig en/of onder begeleiding) ook een bijdrage aan een zo lang mogelijk behoud van de zelfstandigheid en daardoor aan een betere kwaliteit van leven. Probeer te bewegen naar gelang u kunt, wees niet teleurgesteld als het niet lukt.

Om uw conditie op te bouwen heeft u als basis een gezonde voeding nodig die alle voedingsstoffen bevat. Het is goed om daarvoor de Schijf van Vijf te volgen en dagelijks gebruik te maken van:

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden voedingsmiddelen per leeftijdscategorie

Bron: www.voedingscentrum.nl

De belangrijkste bouwstof voor onze spieren zijn de eiwitten in onze voeding. Daarom heeft u extra eiwitten nodig om uw spieren te behouden of weer op te bouwen. Er zijn zowel dierlijke als plantaardige eiwitten. Dierlijke eiwitten komen vooral voor in vlees en vleeswaren, kip en ander gevogelte, vis, kaas, eieren, melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, kwark en vla. Plantaardige eiwitten zitten voornamelijk in brood, graanproducten, soja, peulvruchten (bijv. kapucijners, bruine bonen, linzen), noten en champignons.

Er is verschil in de kwaliteit van eiwit. Eiwit uit dierlijke producten neem het lichaam gemakkelijker op. Wanneer u geen dierlijke eiwitten eet, is het belangrijk om voldoende eiwitten uit plantaardige bronnen te gebruiken. Dit kunt u bespreken met de diëtist.

Adviezen voor eiwitrijke voeding

• Eiwitten worden het beste opgenomen als ze in porties van 20-30 gram worden gegeten. Als het mogelijk is, is het goed om hier naar te streven.
• Gebruik eiwitrijke producten voor het slapen gaan, zoals een portie (vruchten)kwark, blokjes kaas of vleeswaren, een beker (karne)melk of yoghurt, milkshake, smoothie, chocolademelk, handje pinda’s of noten of een schaaltje pap.
• Gebruik een melkproduct bij elke maaltijd, zoals een glas (soja)melk, karnemelk of yoghurt bij het brood en een schaaltje (soja)vla, yoghurt of kwark bij de warme maaltijd.
• Neem hartig beleg op uw boterham, zoals kaas, smeerkaas, vleeswaar, vis (geen rauwe vis), vissalade, eiersalade, pindakaas, notenpasta of ei (door bakken of hard gekookt).
• Soms is het gebruik van eiwitrijke dieetvoeding (speciale medische voeding) nuttig. Een diëtist kan hierover informeren en adviseren.

Eiwitrijke producten

Onderstaande voedingsmiddelen leveren circa 10 gram eiwit:

• 1 beker (250 ml) melk of karnemelk
• 1 beker (250 ml) drinkyoghurt of chocolademelk
• 2 glazen (2x150 ml) drinkontbijt
• 1 bord (250 ml) pap, vla of yoghurt
• 1 schaaltje (200 ml) Griekse of Bulgaarse yoghurt
• 1 snee brood royaal besmeerd met pindakaas
• 40-50 gram noten of pinda’s
• 40 gram kaas
• ongeveer 120 gram peulvruchten

Onderstaande voedingsmiddelen leveren 15 tot 20 gram eiwit:

• 1 schaaltje (150-200 ml) (vruchten)kwark
• 5 blokjes kaas
• vlees- of visgerecht van ongeveer 100 gram

In supermarkten zijn vele eiwitverrijkte producten te vinden, bijvoorbeeld:

• Melkunie Protein
• HiPRO
• Optimel Proteïne
• Breaker high protein
• Milbona High Protein

Via onderstaande website kunt u een database raadplegen van eiwitrijke producten:
https://www.goedgevoedouderworden.nl/energie-en-eiwitrijke-producten/

Controle van uw gewicht laat zien of u afvalt, op gewicht blijft of aankomt. Weeg uzelf 1 keer per week op de volgende manier:

• gebruik dezelfde weegschaal
• weeg u op dezelfde dag van de week
• weeg u op ongeveer hetzelfde tijdstip van de dag, bijvoorbeeld na het opstaan
• weeg u zonder of met nagenoeg dezelfde kleding aan

Praat met uw arts of verpleegkundige over uw gewicht en/of voeding als u:

• in 1 maand 3 kilo of meer afvalt
• in 6 maanden 6 kilo of meer afvalt
• minder trek heeft in eten
• misselijk bent
• slik- en/of passageklachten ervaart.
  Bij slikklachten krijgt u het voedsel niet goed weg uit de mond en keelholte. Passageklachten zijn bijvoorbeeld klachten die ontstaan doordat het eten niet goed zakt in de slokdarm (achter het borstbeen).

Uw arts of verpleegkundige kan u in contact brengen met een diëtist.

Mensen met kanker hebben vaak te maken met onbedoeld gewichtsverlies. Dit kan voor en tijdens de behandeling gebeuren. Dit gebeurt meestal doordat:

• u een groot energieverbruik heeft door het ziek zijn.
• de behandeling bijwerkingen geeft die de eetlust en de inname van voeding kunnen verstoren (zoals misselijkheid of slikklachten).

Het is belangrijk om tijdens uw behandeling zo min mogelijk af te vallen. Afvallen zorgt voor een slechtere conditie. Het kan daardoor langer duren voor u hersteld bent.

Wat kunt u doen als u afvalt?

• Probeer elke dag voldoende te eten door uw voeding te verdelen over de dag.
  Eet bijvoorbeeld elke 2 uur.
• Maak gebruik van tussendoortjes. Neem bijvoorbeeld iets bij de koffie of thee.
• Neem een extra schaaltje pap, vla, yoghurt. Of drink een extra glas drinkyoghurt, melk of chocolademelk.
• Neem geen magere of lightproducten, maar kies voor vol vette producten. Bijvoorbeeld volle melk, volle yoghurt of volvette kaas.
• Smeer ruim boter of margarine op brood, beschuit, ontbijtkoek en dergelijke.
• Neem een ruim portie beleg op brood.
• Smelt een klontje boter door de groente, aardappelpuree of pap.
• Schenk een scheutje ongeklopte slagroom, zure room of crème fraîche in de koffie, vla, pap, yoghurt, vruchtenmoes, soep of saus.
• Gebruik extra suiker of honing in uw thee, koffie, yoghurt of pap.
• Neem geen grote porties rauwkost. Dit geeft snel een vol gevoel. Eet liever gekookte groente (met boter), vruchtensap of –moes.
• Drink niet alleen water, zwarte koffie, thee, bouillon of soep.
  Deze producten geven snel een vol gevoel, maar ze geven weinig of geen energie.

Soms komen mensen aan in gewicht tijdens de behandeling of daarna. Dit is mogelijk, omdat:

• u minder beweegt
• u meer eet
• de behandeling bijwerkingen geeft
• uw eetlust is veranderd.

Probeer niet bewust af te vallen. Daar kunt u beter mee wachten tot na de behandeling.
U kunt het beste proberen op gewicht te blijven.

Wat kunt u doen als u aankomt?

• Eet geen grote porties (met als uitzondering groente/rauwkost).
• Neem de tijd voor uw maaltijden. Ga tijdens het eten aan tafel zitten, als dat kan.
• Neem zo min mogelijk zoete en hartige tussendoortjes.
• Gebruik halfvolle, magere of light producten. Gebruik geen volle producten.
• Voeg geen suiker toe aan het eten of drinken. U kunt wel zoetjes gebruiken.
• Neem volkorenbrood, zilvervliesrijst of volkoren pasta. U heeft dan minder last van honger.
• Eet tenminste twee stuks fruit.
• Drink veel water, thee of koffie zonder suiker, light frisdrank of bouillon.

U kunt citrusfruit, zoals sinaasappels, mandarijnen, citroenen en het sap van deze vruchten gewoon eten en drinken voor, tijdens en na de chemotherapie.

Er is wel een uitzondering: wij raden u af grapefruit en kruisingen van grapefruit te eten – of het sap van deze vruchten te drinken. Pomelo, ugli, mineola, tangelo en de zure sinaasappel (ook wel Sevilla sinaasappel genoemd) zijn kruisingen van grapefruit met een andere citrusvrucht. Bespreek met uw arts of u na de kurenreeks weer grapefruit of de kruisingen hiervan mag eten en drinken.

Voedingssupplementen zijn bijvoorbeeld vitamines en mineralen in een tablet, capsule of vloeibare vorm. Gebruik tijdens chemotherapie of radiotherapie geen voedingssupplementen zonder dit met uw behandelend arts, verpleegkundige of diëtist te bespreken. Indien vitamines en mineralen in de vorm van een supplement wenselijk zijn, kies dan voor een supplement met maximaal 100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH).

Het advies is om bij de behandeling met Capecitabine/Xeloda geen foliumzuur te gebruiken, ook niet wanneer het voorkomt in multivitaminen. Als u foliumzuur of folinezuur wenst te gebruiken, overleg dit dan altijd vooraf met uw behandelend arts.

Supplementen met visolie kunnen hoge concentraties van een specifiek vetzuur (PIFA) bevatten, wat mogelijk een negatief effect heeft op de behandeling. Het advies is daarom om 24 uur vóór tot en met 24 uur ná het moment van de chemotherapie geen supplementen met visolie te gebruiken (alleen bij Irinotecan, Carboplatine, Cisplatine en Oxaliplatine).

Veel leverworsten en patés zijn postief getest op het hepatitis E-infectie. Wij adviseren mensen met een verlaagde weerstand deze producten niet te eten. De reden is dat bij het maken van producten zoals leverworst en paté, de lever te kort verwarmd wordt. Hierdoor blijft de infectie actief.

Uit onderzoek is gebleken dat bestanddelen van groene thee in combinatie met moleculair doelgerichte chemotherapie die de stof Bortezomib (kankerremmer) bevat, de werkzaamheid van de behandeling kunnen verminderden. Deze behandeling staat ook wel bekend onder de naam ‘Velcade’ en wordt onder andere gebruikt bij het multipel myeloom (ziekte van Kahler). Bij de behandeling met Bortezomib is het advies om geen groene thee te drinken. Effecten van groene thee op de werkzaamheid van andere (chemo-)behandelingen moeten nog nader worden onderzocht.

Om voedselvergiftiging te voorkomen, is het belangrijk dat uw eten niet besmet is met ziekmakende bacteriën. Daarom moet het voldoen aan algemene hygiëne eisen. Dit is vooral belangrijk in de periode van behandelingen, want dan bent u extra kwetsbaar voor een voedselvergiftiging door een verlaagde weerstand.

Tips:

• Was uw handen regelmatig: o.a. voor het eten, voordat u eten klaarmaakt, na het aanraken van rauw vlees en rauwe groente, na toiletbezoek, na het aanraken van (huis)dieren.
• Gebruik schoon keukengerei.
• Gebruik verschillende snijplanken. Bijvoorbeeld één voor rauw vlees of vis en een andere om de groenten te snijden of een broodje te smeren.
• Spoel materiaal, zoals een snijmes, een vork of een bord dat met rauw vlees in aanraking is geweest, af met heet water en zet het vervolgens bij de afwas. Wanneer dezelfde materialen meteen weer voor iets anders worden gebruikt, was ze dan eerst af met sop en heet water.
• Vervang vaatdoekjes elke dag.
• Was vaatdoekjes op minimaal 60 °C in de wasmachine.
• Gebruik een keukenrol voor hele vieze oppervlakten.
• Vervang handdoeken en theedoeken regelmatig.
• Hang natte doeken uit zodat ze kunnen drogen.
• Gebruik liever geen afwasspons, daar blijven te veel bacteriën in zitten.
• Gebruik een staalspons of afwasborstel als hygiënisch alternatief.
• Was groente en fruit grondig onder stromend water.
• Houd rauw en gaar eten apart. Prik niet met een vork in rauw vlees en vervolgens met dezelfde vork proeven of de groente gaar is.Gebruik voor rauw vlees niet dezelfde snijplank als waar u rauw te eten groente of een broodje op bereidt. Pak een schoon bord als u vlees bereid hebt.
• Verhit warm eten goed.
• Verhit eieren goed. Gebruik geen rauwe eieren in gerechten die niet meer worden verhit, zoals bavarois, tiramisu, mousse of zelfgemaakte mayonaise.
• Verhit vlees goed (door en door), gebruik geen (half)rauw vlees.
• Verhit restjes door en door.
• Wees alert op de houdbaarheidsdatum van producten.
• Wees voorzichtig met eten van buiten de deur.

Misselijkheid

Kleine aanpassingen die kunnen helpen bij misselijkheid zijn bijvoorbeeld: forceer niets, het gebruik van frequente kleine lichte maaltijden, zorgen dat u voldoende drinkt op de dag, bekijk of het drinken van dranken met prik helpt tegen de misselijkheid. Maar ook medicatie tegen de misselijkheid kan goed bijdragen aan het verlichten van de misselijkheid voor de maaltijd. Bespreek dit met uw arts.
Meer tips: Voedingstips bij misselijkheid en braken - Wereld Kanker Onderzoek Fonds (wkof.nl)

Smaak- en reukveranderingen

Smaakverandering komt vaak voor bij kanker. Afhankelijk van de soort smaakverandering zijn er tips te geven. Bespreek uw smaakverandering met de diëtist.
Meer tips: Praktische voedingstips bij smaak- en reukveranderingen - Wereld Kanker Onderzoek Fonds (wkof.nl) 

Diarree

Diarree kan verschillende oorzaken hebben, in de meeste gevallen wordt diarree niet door voeding veroorzaakt. Bij diarree, meerdere keren op een dag waterdunne ontlasting, is het belangrijk veel te drinken (1.5 - 2 liter) en regelmatig extra zout te gebruiken (bijv. in de vorm van een bouillon). Probeer gevarieerd en als het lukt wat meer te eten, door de diarree hebben de darmen minder tijd om voedingsstoffen op te nemen.
Meer tips: Voedingstips bij diarree - Wereld Kanker Onderzoek Fonds (wkof.nl)

Verminderde eetlust

Door kanker en de behandeling verandert de stofwisseling, dit kan tot gevolg hebben dat er een verminderde eetlust en een vol gevoel ontstaat. Tips hierbij zijn bijvoorbeeld: eet vaker kleinere porties op de dag, kies voor energie- en eiwitrijke producten, soms gaan vloeibare producten beter, probeer tijdens het eten van de maaltijd niet te veel te drinken.
Meer tips: Voedingstips bij verminderde eetlust en een vol gevoel - Wereld Kanker Onderzoek Fonds (wkof.nl)

Op de website Voedingenkankerinfo.nl - Wereld Kanker Onderzoek Fonds (wkof.nl) vindt u antwoorden op vragen over voeding en de preventie van kanker, voeding rondom de behandeling van kanker en voeding ná de behandeling van kanker. Deze antwoorden zijn geformuleerd op basis van de beschikbare wetenschappelijke literatuur.

Voor meer informatie over het dieetvoorschrift en voor het maken van een poliklinische afspraak kunt u bellen met de afdeling Diëtetiek, bereikbaar:

• van maandag tot en met vrijdag
• van 8.00 - 17.00 uur
• telefoon: (070) 210 2288

Wij horen graag uw mening over onze dienstverlening. U kunt de zorg van uw diëtist beoordelen via https://www.hagaradar.nl/

Bij voorbaat dank!