Als een baby met het hoofd boven in de baarmoeder ligt en met de stuit naar beneden, spreken we van een stuitligging. Waardoor een baby in stuitligging ligt, is vaak niet duidelijk. Tegen het einde van de zwangerschap kan het zinvol zijn te proberen de baby te draaien, zodat het hoofd beneden komt te liggen (hoofdligging).

In deze folder leggen we uit hoe een baby gedraaid kan worden in de buik (een uitwendige versie) en wordt de keuze tussen een gewone bevalling of een keizersnede uitgelegd.

Bij meer dan 85% van de zwangeren is geen verklaring voor de stuitligging. Bij een vroeggeboorte komt een stuitligging vaker voor, omdat de baby bij een kortere zwangerschapsduur nog vaak met het hoofd naar boven ligt. Daarnaast komt een stuitligging vaker voor bij:

• een meerlingzwangerschap.
• een afwijkende vorm van de baarmoeder of het bekken.
• een voorliggende placenta (moederkoek) of een myoom (vleesboom) bij de ingang van het bekken.
• aangeboren afwijkingen van de baby.

Bij een stuitligging ligt het hoofd van het kind boven in de baarmoeder, terwijl de billen of de beentjes bij de ingang van het bekken liggen. Er zijn verschillende soorten stuitliggingen:

Vroeg in de zwangerschap komen stuitliggingen veel voor; in de periode tussen de 20 en 25 weken ligt ongeveer een derde van alle baby’s met het hoofd naar boven, maar naarmate de zwangerschap vordert, draaien steeds meer baby’s met hun hoofd naar beneden. Acht weken voor de uitgerekende datum, bij 32 weken, ligt nog 10 tot 15 % van de baby’s in stuitligging. Rondom de uitgerekende datum is dat nog bij 3 % van de baby’s het geval.

In deze folder leest u verder voor welke keuze u als ouders komt te staan als uw baby tegen het einde van de zwangerschap in stuitligging ligt. In ieder geval kunt u niet thuis bevallen, en soms adviseert de gynaecoloog een keizersnede. Om dit te voorkomen kan het zinvol zijn te proberen de baby in hoofdligging te draaien. Dit noemen we uitwendige versie .

Bij een uitwendige versie proberen wij de baby te draaien van een stuitligging naar een hoofdligging door middel van uitwendige handgrepen. Dit willen we proberen omdat de risico's voor zowel baby als moeder het kleinst zijn bij een vaginale geboorte in hoofdligging.

Wanneer gebeurt een uitwendige versie?

Voor 36 weken zwangerschapsduur draaien veel baby’s zelf nog tot hoofdligging. Het is daarom verstandig pas na deze termijn de baby te draaien. Soms is het beter iets eerder of later te draaien. Dat heeft meestal te maken met de hoeveelheid vruchtwater. Het is bijna altijd mogelijk om tot aan de bevalling te proberen de baby te draaien.

Gang van zaken bij een poging tot draaien

Het HagaZiekenhuis heeft een speciale versiepoli voor de poging tot draaien. Deze versiepoli is op de triagekamer. Wij streven er naar de poging tot draaien door een vast ‘stuitenteam’ van verloskundigen te laten doen. Onderzoek heeft uitgewezen dat een vast team en continuïteit daarin, de kans van slagen van de uitwendige versie doet vergroten.

Hoe wordt dit praktisch geregeld?

1. Echo + counselinggesprek waarbij u uitleg krijgt over de versiepoging.
2. Eerste versiepoging.
3. Tweede versiepoging op een andere dag, indien gewenst als de eerste poging niet is gelukt.
4. Wanneer de uitwendige versie niet is gelukt bespreken wij met u de manier van bevallen.

Vóór het draaien

Voordat de poging tot draaien gebeurt, worden enkele onderzoeken gedaan:

• CTG (cardio toco grafie)
  Een ctg is een registratie van de hartslag van de baby gedurende 30 minuten. Hiermee kunnen we de conditie van uw baby beoordelen.
• Echo
  Om te bekijken of het verstandig is om te proberen de baby te draaien, vindt altijd echoscopisch onderzoek plaats. Hierbij is het mogelijk de ligging, groei, hoeveelheid vruchtwater en de ligging van de placenta te beoordelen. Er wordt hierbij geen uitgebreid onderzoek gedaan naar mogelijke kleinere aangeboren afwijkingen. Wel kijken we naar duidelijk zichtbare grote aangeboren afwijkingen, die een enkele keer een oorzaak van de stuitligging zijn. Ook gaan we na of de baby niet met het hoofd achterover gebogen ligt.

De versiepoging

Als u besluit de baby uitwendig te laten draaien is het belangrijk dat u hierbij zelf zo ontspannen mogelijk ligt en uw buikspieren niet aanspant. Mogelijk vindt u een kussen onder uw knieën prettig. Daarnaast is het belangrijk dat tijdens de versie uw blaas vol is. Ga dus het uur voorafgaand aan de versie niet naar het toilet. Soms krijgt u een injectie in de spier van de bil of het bovenbeen met een ontspannend middel om ervoor te zorgen dat de baarmoeder niet samentrekt. Door dit middel kan uw eigen hartslag een paar uur lang versnellen en kunt u last krijgen van hartkloppingen.

Als u een goede houding hebt gevonden, worden de billen van de baby uit het bekken getild en het hoofdje van de baby naar beneden bewogen. Zo wordt geprobeerd de baby voor- of achterover te laten ‘duikelen’, totdat het hoofdje beneden ligt. Hoe lang het draaien duurt verschilt, van minder dan 30 seconden tot soms meer dan 10 minuten.

Sommige vrouwen vinden het draaien gevoelig. Als het voor u te gevoelig is, mag u altijd vragen de poging te stoppen.

Hoe vaak lukt het om de baby te draaien?

Of het zal lukken om een baby te draaien, valt niet altijd te voorspellen. Gemiddeld is de kans op succes 40 tot 60%. Over het algemeen geldt: hoe vroeger in de zwangerschap en hoe meer vruchtwater, des te makkelijker het is de baby te draaien. In een aantal situaties is het draaien moeilijker:

• Bij een eerste zwangerschap is de baarmoeder nog stevig en heeft het draaien minder kans op succes dan bij een tweede of derde zwangerschap.
• In een verder gevorderde zwangerschap is de hoeveelheid vruchtwater kleiner en de baby groter, wat het draaien moeilijker maakt.

Na het draaien

Na het draaien wordt opnieuw gedurende 30 minuten een CTG gemaakt, ongeacht of het draaien wel of niet is gelukt. Als het gelukt is de baby te draaien, kunt u in principe thuis of in een geboortehotel bevallen, tenzij er een reden is voor een ziekenhuisbevalling.

Als het draaien de eerste keer niet is gelukt, kunt u overwegen om het een aantal dagen later nogmaals te proberen. Blijft de baby in stuitligging liggen dan moet u in het ziekenhuis onder controle blijven voor de zwangerschap en bevalling.

Vrouwen met de bloedgroep rhesus negatief en een rhesus positief kind, krijgen na afloop van een draaipoging een injectie met antiD, of het nu gelukt is de baby te draaien of niet.

Mogelijke gevolgen en complicaties van het draaien

Voor de moeder zijn er geen gezondheidsgevaren. Behalve dat het middel om de baarmoeder te laten ontspannen milde bijwerkingen kan geven. Deze gaan altijd na een paar uur vanzelf over. Ook kan de buikwand een paar dagen gevoelig zijn. Dit is vervelend, maar kan geen kwaad.

Na het draaien is de hartslag van de baby soms wat trager maar die wordt bijna altijd vanzelf weer normaal. Een heel enkele keer (bij ongeveer 0,4%) blijven de harttonen afwijkend en is een keizersnede noodzakelijk.

Contact

Ongeacht of het draaien wel of niet gelukt is, neemt u bij toenemende buikpijn, ongerustheid, bloedverlies of het minder voelen bewegen van uw baby na een uitwendige versie, direct contact op met de afdeling verloskunde via telefoonnummer: (070) 2107560. Dit nummer is dag en nacht bereikbaar.

De bevalling van een kind in stuitligging roept de laatste jaren veel vragen op. Is het wel veilig om ‘gewoon’ vaginaal te bevallen of is een keizersnede veiliger? Deze vraag houdt niet alleen aanstaande ouders, maar ook gynaecologen bezig.

Een belangrijk buitenlands onderzoek dat een gewone bevalling vergeleek met een keizersnede, werd in oktober 2000 gepubliceerd. De conclusie was dat een keizersnede bij een stuitligging rond de uitgerekende datum veiliger is voor de baby.

Inmiddels is ook uit Nederlandse cijfers gebleken dat de kans op sterfte en/of ernstige gezondheidsproblemen bij de baby bij een vaginale stuitbevalling 1,29% is ten opzichte van de sterftekans van 0,16% bij een geplande keizersnede.

Tegenover de voordelen voor de baby van een geplande keizersnede, moeten echter de nadelen van een geplande keizersnede voor de moeder worden gezet. Deze nadelen worden later in deze folder besproken. Het komt er uiteindelijk op neer dat de belangen van moeder en kind enigszins tegenover elkaar staan. Vooralsnog zijn wij van mening dat in bepaalde situaties een gewone, vaginale bevalling wel degelijk verantwoord is. Wij vinden het belangrijk dat u goed op de hoogte bent van de kans op complicaties, zowel bij een vaginale stuitbevalling als bij een keizersnede. Dit zal verder in deze folder worden toegelicht.

Wanneer is een gewone (vaginale) bevalling bij stuitligging verantwoord?

De verloskundige van het stuitenteam maakt samen met de gynaecoloog de afweging of een gewone bevalling verantwoord is, of dat het beter is een keizersnede te doen.

Voorwaarden voor een veilige vaginale stuitbevalling zijn:

• Uw baby heeft een normaal geschat geboortegewicht;
• Het hoofdje van uw baby ligt bij echoscopisch onderzoek voorover gebogen;
• Een eventuele vorige bevalling verliep zonder medische problemen en uw baby had een normaal geboortegewicht.
• Spontane weeën en enige indaling van de stuit (volkomen of onvolkomen).
• De ontsluiting en de uitdrijving vorderen goed tijdens de bevalling.

Omdat elke zwangerschap bij elke vrouw anders is, bekijken wij steeds opnieuw wat we het beste kunnen adviseren. De uiteindelijke beslissing na de voorlichting ligt bij de aanstaande ouders. Die beslissing hoeft echter niet meteen vast te staan; factoren kunnen namelijk veranderen en daarmee houden wij rekening. Bijvoorbeeld: als er gekozen is voor een vaginale stuitbevalling, maar de weeën zijn voor 41 weken nog niet begonnen, dan kan alsnog een geplande keizersnede worden gedaan.

Evenals bij een bevalling van een baby in hoofdligging, kent een stuitbevalling drie verschillende stadia (perioden): de ontsluiting, de uitdrijving en de periode na de geboorte. Tijdens de ontsluitingsfase gaat de baarmoedermond open als gevolg van steeds krachtiger wordende weeën.

Bij een stuitligging wachten we tot de weeën spontaan beginnen tot 41 weken.

De ontsluitingsfase verloopt vaak iets anders bij een stuitbevalling. Tijdens de ontsluitingsfase zult u een infuus krijgen waar wanneer nodig weeën stimulerende middelen toegediend kunnen worden. De billen, benen of voeten liggen naar beneden en drukken op de baarmoedermond. Deze zijn kleiner dan het hoofd en kunnen daardoor sneller door de baarmoedermond zakken. U kunt daardoor persdrang krijgen voordat er volledige ontsluiting is. Wij zullen u dan vragen om nog niet te gaan persen.

Het persen zelf gaat hetzelfde als bij een baby in hoofdligging. Aan het einde, als het lichaam van de baby geboren is tot ongeveer halverwege, vraagt de gynaecoloog u te zuchten en te stoppen met persen. In de volgende wee kan het hoofd dan in een keer geboren worden. Bij de geboorte van het hoofd drukt een verpleegkundige of verloskundige vaak boven het schaambeen om ervoor te zorgen dat het hoofd goed door het bekken gaat.

Bij een stuitbevalling maken we bijna altijd een dwarsbed: het voeteinde van het verlosbed halen we weg en u plaatst uw benen in beensteunen (net als bij inwendig onderzoek op een gynaecologische stoel). De gynaecoloog kan dan tussen uw benen staan om te helpen bij de geboorte. Bij een kind in onvolkomen stuitligging, met de benen omhoog, worden eerst de billen geboren, en daarna de rest van het lichaam en de armen, en tot slot het hoofd.

De geboorte van een kind in volkomen stuitligging verloopt hetzelfde, maar dan worden eerst een of twee benen geboren.

Mogelijke complicaties bij de moeder

De kans op complicaties bij de moeder is bij een stuitbevalling niet groter dan bij een baby in normale ligging. Wel is er 50 % kans dat de gynaecoloog tijdens de bevalling besluit tot een keizersnede, maar dit kan in sommige gevallen ook bij een baby in hoofdligging nodig blijken.

Mogelijke complicaties bij de baby

1. Direct na de bevalling

   Baby’s in stuitligging die gewoon (vaginaal) worden geboren, worden vaker (kort) na de geboorte op de couveuseafdeling opgenomen dan baby’s die geboren worden na een keizersnede. Er bestaan verschillende redenen voor zo’n opname. Soms heeft de baby na de geboorte behoefte aan extra zuurstof of ademhalingsondersteuning. Soms ontstaat er een beschadiging bij de geboorte, zoals een botbreuk, een zenuwbeschadiging of een hersenbloeding. De kans op deze complicaties is hoger bij een vaginale stuitbevalling dan bij een geplande keizersnede.

2. Langer na de bevalling

   Follow-up van de kinderen uit het eerder genoemde onderzoek uit 2000 laat op 2-jarige leeftijd echter geen verschil zien in de gezondheid tussen kinderen die per keizersnede waren geboren en die vaginaal werden geboren.

Mogelijke complicaties bij de moeder

De kans op ernstige complicaties door een keizersnede is voor gezonde zwangere heel erg klein, maar toch altijd groter dan na een gewone bevalling ( zie patiënteninformatie ‘keizersnede’ ). Het gaat hier om niet-levensbedreigende complicaties.

Sommige complicaties komen ook na een gewone bevalling voor, zoals bloedarmoede of trombose. Andere zijn een gevolg van een keizersnede, zoals een nabloeding in de buik, een bloeduitstorting, een wondinfectie, een beschadiging van de blaas of darmen die niet goed op gang komen.

Een blaasontsteking komt na een keizersnede vaker voor dan na een gewone bevalling. Langdurige ernstige pijn als gevolg van een zenuwbeschadiging bij het litteken van de keizersnede is een zeer zeldzame complicatie. De kans op ernstige gezondheidscomplicaties en sterfte als gevolg van de keizersnede is voor gezonde zwangeren heel erg klein, maar toch altijd groter dan na een gewone bevalling.

Echter, de grootste nadelen van een keizersnede komen naar voren bij de eventuele volgende bevallingen. In principe adviseren wij na een keizersnede, zeker als deze is verricht vanwege een stuitligging, een vaginale bevalling in de volgende zwangerschap. Het nadeel van herhaalde keizersneden is namelijk dat het technisch lastiger wordt de keizersnede uit te voeren met een verhoogde kans op het beschadigen van darmen of urinewegen.

Een ander groot nadeel en ernstige complicatie bij een volgende zwangerschap na een keizersnede is het risico dat de moederkoek (placenta) innestelt ter plaatse van het oude keizersnedelitteken en hier ingroeit. De moederkoek komt dan na de geboorte van de baby niet los als gevolg daarvan moet soms de baarmoeder verwijderd worden, wat ernstige complicaties voor de moeder met zich mee kan brengen.

Het nadeel van een vaginale bevalling na een keizersnede is het risico op uterusruptuur (het scheuren van de baarmoederwand ter plaatse van het ouder keizersnede litteken). Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de baby (zuurstoftekort/nood, sterfte) en de moeder (bloedverlies, noodzaak tot het verwijderen van de baarmoeder, sterfte). Dit risico neemt toe als de bevalling wordt ingeleid. De kans op een geslaagde vaginale bevalling na een keizersnede die is uitgevoerd bij een stuitligging is wel groot, waarschijnlijk zo'n 80%.

Bron: Anneke Kwee, Sectio caesarea in Nederland, Beleid, preventie en lange termijn consequenties, Proefschrift.

Mogelijke complicaties bij de baby

Soms is het moeilijk een baby in stuitligging uit de baarmoeder te halen, en kan een (zenuw)beschadiging optreden. Soms moet de keizersnede erg vroeg in de zwangerschap worden gepland om een spontane bevalling te voorkomen. Dan kan de baby longproblemen krijgen, waarvoor opname op de couveuseafdeling noodzakelijk is. Daarom doet men bij een stuitligging in principe geen keizersnede voor 39 weken zwangerschapsduur.

Na de keizersnede

Afhankelijk van het herstel, is de opnameduur 1 tot 2 dagen. De eerste zes weken mag je niet zwaarder tillen dan het gewicht van het kindje. Het herstel na een keizersnede zal langer duren dan bij een vaginale bevalling.

Het stuitenteam geeft advies over de manier van bevallen bij een stuitligging. Iedere zwangere wordt hierbij als individu gezien. Hierin spelen verschillende factoren een rol zoals de huidige omstandigheden in de zwangerschap, de vorige bevallingen maar ook een toekomstige kinderwens waarbij ook de leeftijd van de moeder een rol speelt.

Veel vrouwen kunnen zelf kiezen tussen een gewone vaginale stuitbevalling of een keizersnede. Een voorwaarde is wel dat de gynaecoloog die de vaginale stuitbevalling zal begeleiden, dit ook verantwoord vindt. 

Het is belangrijk dat u als aanstaande ouder alle argumenten zo goed mogelijk op een rij zet. We hebben voor u nogmaals de voor- en nadelen op een rijtje gezet:

Gewone vaginale stuitbevalling

Voordelen

• Natuurlijk en spontaan.
• Geen keizersnede met de nadelen die daarbij horen.
• Kortere ziekenhuisopname en sneller herstel.
• U kunt een volgende keer eventueel thuis bevallen.

Nadelen

• 1,29 % meer kans op ernstige gezondheidsproblemen en/of sterfte bij de baby kort na de geboorte bij een vaginale stuitbevalling of een stuitbevalling die eindigt in een keizersnede.
• Een stuitbevalling kan alsnog eindigen in een keizersnede.

Keizersnede

Voordelen

• Minder kans op sterfte of gezondheidsproblemen van het kind kort na de geboorte.

Nadelen

• Langere ziekenhuisopname en langzamer herstel (6 weken).
• Meer kans op complicaties voor de moeder zoals hoger sterftecijfer, kans op infectie of trombose. Deze kans is 8 per 1000 ten opzichte van 2 per 1000 bij een vaginale baring.
• Geen thuisbevalling mogelijk bij een volgende zwangerschap.
• Iets meer kans op complicaties tijdens een volgende bevalling zoals:
  • het ingroeien van de placenta in de baarmoeder ter plaatse van het oude litteken (dit risico loopt op van 10 per 1000 (1%) bij de tweede, 4% bij derde en 8% bij vierde keizersnede;
  • het risico van scheuren van de baarmoeder (kans van 8 op de 1000 bij volgende vaginale baring na eerdere keizersnede);
  • mogelijke sterfte van het kind als gevolg hiervan (0,5 per 1000);
  • het verwijderen van de baarmoeder.

Baby’s die tijdens de zwangerschap langdurig in stuitligging hebben gelegen, hebben een verhoogde kans op een heupafwijking (heupdysplasie). Wij adviseren u als ouders van de baby die in stuitligging heeft gelegen, om drie maanden na de geboorte een echo-onderzoek van de heupjes te laten doen. Dit is om te kunnen vaststellen of er sprake is van deze heupafwijking. Hiervoor krijgt u een afspraak thuisgestuurd van de kindergeneeskunde.

Als uw baby tot 35 weken in stuitligging heeft gelegen en waarbij de uitwendige versie is gelukt, adviseren wij ook een echo-onderzoek van de heupjes te laten doen. U krijgt hiervoor van het consultatiebureau een verwijzing. Hierna kunt u een afspraak maken.

Een baby in stuitligging geeft meestal aanleiding tot veel vragen. U kunt uw ideeën, eventuele twijfels en zorgen natuurlijk met het stuitenteam of uw gynaecoloog bespreken. Deze tekst helpt u om dit gesprek voor te bereiden.

Telefoonnummer stuitenteam

Voor specifieke vragen over de stuitligging adviseren wij contact op te nemen met het stuitenteam. Dit team is dinsdag- en donderdagochtend  bereikbaar vanaf 8.30 uur op telefoonnummer 070 210 7560.

De bron van deze patiënteninformatie is afkomstig van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). De auteurs zijn dr. G. Kleiverda en dr. M.D.A. Lambers. Illustraties: B. Blanckevoort.